Organy

Instrument znany dziś pod nazwą organów to zespół piszczałek wargowych i języczkowych. Każda z nich wydaje tylko jeden dźwięk o stałej wysokości, intensywności i barwie. Urządzenie mechaniczne zapewnia dopływ powietrza do wszystkich piszczałek, a skierowanie jego strumienia do żądanej piszczałki dokonuje się za pośrednictwem klawiszy i rejestrów. Organy to najdoskonalszy po głosie ludzkim instrument.

Organy w naszej parafii mają 41 głosów, 3 manuały oraz pedał. Liczą ponad 10 metrów wysokości, ważą ok. 300 ton i znajduje się w nich 3150 piszczałek. Wzorowane są na instrumentach francuskiego baroku pod względem brzmieniowym i konstrukcyjnym.

Manuały, czyli klawiatury, ułożone są schodkowo. Objętość jednej klawiatury wynosi tylko 4,5 oktawy, czyli 57 klawiszy. Manuał I umieszczony najniżej obsługuje tzw. Positif zawierający 10 głosów, który znajduje się bezpośrednio za plecami grającego, zawieszony na balustradzie chóru. Kolejny manuał posiada 14 głosów,tzw. Grand Orgue, które stanowią główną sekcję brzmieniową instrumentu. III manuał obsługuje grupę rejestrową Récit et Echo mający 8 głosów.

Pedał (klawiatura nożna) zawiera klawisze dużo większych niż normalne, by można było na nich swobodnie grać nogami. Oprócz tego są jeszcze 3 połączenia między klawiaturami i pedałem. Zwykle w organach najniższa klawiatura jest głównym manuałem, natomiast w organach francuskich jest nim środkowa klawiatura (manuał drugi – Grand Orgue). Organy te mają także specjalny, tzw. francuski, typ pedału o krótkich klawiszach, który można wymieniać na pedał typu niemieckiego (klawiatura „ogólnoeuropejska”), ponieważ jest on powszechniej używany.

Piszczałki wykonane są z następujących materiałów: ołów, cyna, drzewo sosnowe i dębowe. Organy posiadają: wiatrownice klapowo-zasuwowe oraz trakturę (czyli system, który łączy klawisze, rejestry i inne urządzenia znajdujące się w stole gry):

  • mechaniczną (najstarszą, najprostszą, precyzyjną i trwałą, w której całą pracę związaną ze wszystkimi urządzeniami w wiatrownicy wykonuje organista),
  • zawieszoną – dla głównego zespołu brzmieniowego (opartą na systemie dźwigni jednostronnych – klawiszy),
  • pchającą – dla pozytywu (klawisze poruszają kolejnymi elementami traktury poprzez ich popychanie). Przód organów, czyli to, co można zobaczyć, to tzw. prospekt z piszczałkami cynowymi.

Wszystkie piszczałki, mechanizmy i urządzenia zamknięte są w tzw. strukturze (albo szafie organowej), która chroni wnętrze organów od wpływów zewnętrznych, jak również nadaje instrumentowi dostojny wygląd.
Specyficzny koloryt brzmieniowy nadaje organom strój nierównomiernie temperowany (Rameau) używany jeszcze w muzyce barokowej. Polega on na tym, że oktawa jest dzielona na 12 półtonów nie tak równych jak dzisiaj, w związku z tym dwie kwinty (cis-gis, as-es) nie są do końca czyste.

Organy w stylu francuskim nie są kopią żadnego instrumentu. W swoich walorach brzmieniowych realizują założenia instrumentu z XVIII wieku, na który przypada szczytowy okres budownictwa organowego w Europie.
Jest to jedyny instrument w Polsce, na którym można wykonywać muzykę francuskiego baroku zbliżoną do ideału.

Krótka historia powstania organów

W listopadzie 1993 pojawiła się inicjatywa, która rozpoczęła proces ogromnej inwestycji, jaką jest budowa organów w stylu francuskim – pierwszych tego typu w Polsce. Była ona możliwa dzięki zaangażowaniu ks. Proboszcza Eugeniusza Breitkopfa, systematycznym ofiarom parafian i akcji koncertów na rzecz budowy organów. Bardzo dobra akustyka kościoła pozwoliła na to, by mogły powstać organy pokaźnych rozmiarów. Autorem projektu został prof. Julian Gembalski, a budową zajęła się uznana firma organmistrzowska z Warszawy „Janusz i Zygmunt Kamińscy”. Nieznane dotąd w Polsce rozwiązania wymagały specjalnych konsultacji z najwybitniejszymi francuskimi organistami i znawcami budownictwa: Andre Isoir’em, Jeanem-Luc Pierrotem, Ives’em Koenigiem. Montaż trwał od lutego 1998 do października 1999. Poświęcenie organów odbyło się 7.11.1999 podczas Mszy św. koncelebrowanej przez ks. abpa Damiana Zimonia. Po niej prof. Julian Gembalski dał pierwszy recital organowy.

Dyspozycja organów

Manuał I – Positif (10 głosów + tremolo)

Bourdon 8’
Prestant 4’
Flute 4’
Nasard 2 2/3’
Doublette 2’
Tierce 1 3/5’
Larigot 1 1/3’
Fourniture 3 rangs
Cymbale 3 rangs
Cromorne 8’
Tremblant

Manuał II – Grand Orgue (14 głosów + tremolo)

Bourdon 16’
Flute allemande 8’
Montre 8’
Bourdon 8’
Prestant 4’
Nasard 2 2/3’
Doublette 2’
Tierce 1 1/3’
Gross Fourniture 4 rangs
Cymbale 4 rangs
Grand Cornet 5 rangs
Trompette 8’
Clairon 4’
Voix humaine 8’
Tremblant

Manuał III – Récit et Echo (8 głosów + tremolo)

Bourdon 8’
Flute allemande 8’
Prestant 4’
Doublette 2’
Cornet de récit 5 rangs
Cymbale 4 rangs
Trompette de récit 8’
Basson-hautbois 8’
Tremblant

Pedał (9 głosów)

Soubasse 16’
Montre 16’
Flute 8’
Montre 8’
Prestant 4’
Plein Jeu 4 rangs
Bombarde 16’
Trompette 8’
Clairon 4’

Połączenia

Positif / Grand Orgue
Récit-Echo / Grand Orgue
Tirasse Grand Orgue